To, co kiedyś było nierealne i kontrowersyjne, dziś nierzadko staje się prezentem na urodziny dla nastolatki. Kult piękna sprawia, że medycyna estetyczna, cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem. Nie ma jednak róży bez kolców, zabiegi estetyczne są obwarowane licznymi obostrzeniami, które decydują o ich legalności.
Mimo iż zabiegi medycyny estetycznej, np. wymagające interwencji chirurgicznej są przeprowadzane już od dawna, bardzo często traktowane były jako bezprawna ingerencja lekarza w ciało człowieka, czyli jako błąd medyczny, zaś sprawy tego rodzaju trafiały na wokandę. Przyczyną tej sytuacji był pogląd, że usunięcie defektów urody, nie ma samo w sobie charakteru leczniczego.
Dzisiejsze czasy przyniosły diametralną zmianę świadomości, idącą w kierunku uznania legalności zabiegów estetycznych, z uwagi na efekt terapeutyczny w postaci polepszenia samopoczucia lub poprawy komfortu życia pacjenta. Dlatego też po spełnieniu określonych warunków, które różnią się w zależności, od tego, czy zabieg ma charakter wyłącznie estetyczny, czy również leczniczy, działanie takie może być przeprowadzone zgodnie z prawem.
Upiększanie terapeutyczne
Jak już zostało wspomniane, zabiegi estetyczne mogą być wykonywane w celach terapeutycznych, poprzez wpływ na leczenie m. in. schorzeń o podłożu nerwicowym. Przykładowo dzieje się tak w przypadku rekonstrukcji piersi po mastektomii. Mogą być również wykonywane wyłącznie w celach upiększających (np. powiększenie biustu poprzez wszczepienie implantów).
Zabiegi o charakterze leczniczym podlegają podobnym rygorom przeprowadzenia, jak normalna interwencja lecznicza.
Warunkiem legalności tych zabiegów jest poinformowanie pacjenta o przewidywanych następstwach oraz uzyskanie jego prawnie skutecznej zgody, jak również przeprowadzenie procedury przez specjalistę z danej dziedziny, przy zachowaniu wymagań wiedzy i praktyki medycznej.
Szczególne wymogi w obszarze estetyki
Z uwagi na brak przesłanek natury stricte zdrowotnej, uzasadniających np. podjęcie interwencji chirurgicznej, czynności wykonywane wyłącznie w celach estetycznych podlegają większej ilości obostrzeń, których łączne spełnienie warunkuje legalność zabiegu. Dotyczy to w głównej mierze zabiegów estetycznych mogących realnie zagrozić zdrowiu i życiu.
Warunkiem legalnego przeprowadzenia czynności medycznych, podejmowanych wyłącznie w celach estetycznych jest przede wszystkim zgoda osoby zainteresowanej na zabieg. Może wydawać się logiczne, że jeżeli ktoś przychodzi do lekarza z zamiarem powiększenia biustu, to zabieg ten jest dokonywany na życzenie, a tym samym za jego zgodą. Jednak zgoda na tego rodzaju zabieg musi spełniać szczególne wymogi.
W przeciwieństwie do zabiegu estetycznego, mającego charakter leczniczy, tutaj ma miejsce obowiązek tzw. poszerzenia obowiązku informacyjnego. Przejawia się to w potrzebie poinformowania zainteresowanego o wszystkich, również tych mało prawdopodobnych i niezwykle rzadko zdarzających się następstwach przeprowadzenia określonego zabiegu.
Lekarz powinien więc brać pod uwagę całe spektrum możliwych następstw, zgodnie ze swoją wiedzą i praktyką.
Trzeba pamiętać, że w przypadku. w którym operacja, czy zabieg doprowadzają do uniemożliwienia identyfikacji przestępcy (np. poprzez usuniecie opuszków palców) nawet przy spełnieniu pozostałych przesłanek legalności zabiegu estetycznego, są przestępstwem.
Co z niepełnoletnimi pacjentami?
Warto również zaznaczyć, iż w przypadku osób małoletnich zgodę na wykonanie zabiegu estetycznego, mającego charakter interwencji chirurgicznej, mogą wyrazić rodzice małoletniego, posiadający władzę rodzicielską.
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, mimo iż każde z rodziców, posiadających władzę rodzicielską, może ją wykonywać samodzielne, w istotnych sprawach dziecka rodzice powinni wyrazić zgodę wspólnie. W przypadku braku porozumienia rodziców musi sprawę rozstrzygnąć sąd opiekuńczy.
Nie powinno ulegać wątpliwości, że zabieg medycyny estetycznej u małoletniego, zarówno ten mający charakter leczniczy, jak i ten wykonywany wyłącznie w celach „upiększających”, należy do istotnych spraw dziecka i powinien być poprzedzony zgodą obojga rodziców.
W przypadku zaś osób, dla których został ustanowiony kurator lub opiekun, wydaje się, że wyrażenie zgody na interwencję medyczną, szczególnie taką, która jest przeprowadzana jedynie w celu estetycznym, wykracza poza uprawnienia kurateli i opieki. W tym przypadku niezbędne wydaje się zezwolenie sądu opiekuńczego na dokonanie tego rodzaju czynności.
Należy pamiętać, że zabieg musi być przeprowadzony za zgodą małoletniego i nie może być tu być mowy o jakimkolwiek przymusie.
Nie efekt a kwalifikacje
Oczywistym jest też fakt, że procedura medyczna musi być przeprowadzona przez osobę o odpowiednich w stosunku do przeprowadzanego zabiegu kwalifikacjach, wraz z uwzględnieniem najwyższej staranności i wiedzy medycznej.
Przyjmuje się, że umowa o wykonanie zabiegu medycyny estetycznej jest umową starannego działania, a nie rezultatu, dlatego też lekarz nie będzie odpowiadał za brak osiągnięcia zamierzonego efektu jeżeli podjął wszystkie niezbędne działania, by go osiągnąć.
Należy jednak podkreślić, że w przypadku, gdy defekt urody nie uległ nawet małemu zmniejszeniu, to lekarz będzie odpowiadał za nienależyte wykonanie zobowiązania.
Co grozi lekarzom
Na gruncie obowiązującego orzecznictwa dopuszcza się możliwość przeprowadzenia interwencyjnych zabiegów medycyny estetycznej, jeżeli skutkują ryzykiem nie większym od przeciętnego. Nie może być zatem uznane za dopuszczalne narażenie człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia, gdyż nie istnieje żaden cel leczniczy, uzasadniający podjęcie takiego ryzyka.
Brak spełnienia powyższych warunków może spowodować odpowiedzialność karną oraz cywilną lekarza wykonującego zabieg estetyczny. Takie działanie lekarza może spełniać znamiona czynu zabronionego – naruszenia nietykalności cielesnej, zagrożonego sankcjami karnymi.
Przy braku spełnienia przesłanki skutecznej zgody, lekarz będzie odpowiadał na gruncie Kodeksu karnego za przeprowadzenie zabiegu bez zgody pacjenta. Poniesie odpowiedzialność karną w przypadku lekkich lub ciężkich uszkodzeń ciała, jak również zgonu pacjenta.
Oprócz sankcji przewidzianych przez Kodeks karny, pacjent może dochodzić roszczeń odszkodowawczych oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, na zasadach przewidzianych przepisami Kodeksu cywilnego. Lekarz może też ponieść odpowiedzialność kontraktową, na gruncie umowy o wykonanie zabiegu medycyny estetycznej
Autor: Małgorzata Paluch – prawnik z Departamentu Prawa Farmaceutycznego, Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna
